کریستوف منکه

یک نظریه رهایی

گردانندگان: یگانه خویی و آندره مولر

این بحث پیچیدگی‌های جنبش‌های آزادی‌بخش، شکست‌های آن‌ها و نیاز به درک جدیدی از آزادی را که فراتر از مدل‌های سنتی غربی است، بررسی می‌کند. این گفتگو در درجه اول بر ارائه کریستوف منکه، “نظریه رهایی” و مفاهیم کلیدی آن متمرکز است.

شکست جنبش های سنتی آزادیبخش

منکه استدلال می‌کند که بسیاری از جنبش‌های آزادی‌بخش گذشته به آزادی واقعی منتهی نشده‌اند و اغلب منجر به اشکال جدیدی از ظلم و ستم می‌شوند. این نیاز به تأمل انتقادی در مورد آنچه که رهایی واقعا مستلزم آن است را برجسته می کند. به نظر می رسد که شکل غربی رهایی ناگزیر شکست خواهد خورد، زیرا به جای از بین بردن آن، سلطه را بازتولید می کند.

تناقض رهایی در این واقعیت نهفته است که سوژه های رهایی غالباً توسط همان ستم هایی که می خواهند از آن فرار کنند شکل می گیرند. این مفهوم رهایی خود را پیچیده می کند، زیرا سوژه از اشکال سلطه مستثنی نیست، بلکه محصول آنهاست.

رهایی از رهایی

منکه پیشنهاد می‌کند که رهایی واقعی «رهایی از رهایی» است – رهایی خود از مفاهیم معیوب رهایی که اشکال کنونی سلطه ما را شکل داده‌اند. این شامل یک مبارزه دوگانه است: علیه ستم و علیه جنبه های مشکل ساز خود رهایی.

ماهیت گذشته نگر نظریه رهایی

به گفته منکه، نظریه رهایی همیشه به گذشته نگر است. این رویکرد گذشته نگر دو هدف را دنبال می کند:

این امکان را برای ارزیابی مجدد انتقادی تلاش‌های رهایی‌بخش گذشته برای درک دلیل شکست آنها فراهم می‌کند.

هم میزان شکل گیری ما توسط سلطه و هم ضد پتانسیل زیبایی شناختی که امکان های جدید را امکان پذیر می کند را آشکار می کند.

نیروی زیبایی شناختی و شیفتگی

منکه مفهوم «نیروی زیبایی‌شناختی» یا «شیفتگی» را به عنوان جایگزینی برای مدل‌های سنتی رهایی معرفی می‌کند. این نیرو نشان‌دهنده پتانسیلی است که از ظرفیت‌های از پیش تعیین‌شده فراتر می‌رود و فرصت‌های جدیدی را می‌گشاید.

تجربیات زیبایی‌شناختی، به‌ویژه لحظات جذاب، می‌توانند با ایجاد شکاف‌هایی در جهان تعریف‌شده اجتماعی ما، چشم‌اندازهای جدیدی را باز کنند. این تجربیات ما را با چیزی مواجه می‌کند که با الگوهای تشخیص معمول ما سازگار نیست و به طور بالقوه منجر به اشکال جدیدی از درک و عمل می‌شود.

ذهنیت و پتانسیل

منکه استدلال می کند که ذهنیت به طور کامل توسط ظرفیت های اجتماعی تعیین شده تعریف نمی شود. همیشه پتانسیل یا نیرویی فراتر از این ظرفیت ها وجود دارد. این توانایی چیزی نیست که ما مالک آن باشیم یا یاد بگیریم، بلکه چیزی است که از طریق تجربیات فعال و قابل مشاهده می شود.

کنش جمعی و حافظه

این بحث بر اهمیت تلاش جمعی در مبارزه برای رهایی تأکید می کند. رهایی واقعی مستلزم یادآوری و ادغام تجربیات گذشته آزادی در مبارزات کنونی است و تضمین می کند که جنبش ها ریشه در تاریخ های مشترک دارند.

نقش درد و رنج

درد و رنج به عنوان محرک‌های قدرتمند برای کنش جمعی شناخته می‌شوند و افراد را به دنبال رهایی در برابر نظام‌های سرکوبگر سوق می‌دهند. این پس زمینه احساسی برای درک انگیزه تغییر بسیار مهم است.

دایره ی رهایی

رهایی به عنوان یک فرآیند پیوسته ارائه می شود که مستلزم تأمل و سازگاری مداوم است. هر جنبش باید از پیشینیان خود بیاموزد تا از تکرار اشتباهات گذشته خودداری کند.

پتانسیل جهانی برای رهایی

این بحث نشان می‌دهد که رهایی می‌تواند تجربه‌ای جهانی باشد که از مرزهای فرهنگی و تاریخی فراتر رفته و بر ظرفیت مشترک انسان برای آزادی که ریشه در لحظات جذابیت دارد، تأکید می‌کند.

مفاهیم برای جنبش های جاری

این گفتگو به ارتباط این ایده‌ها با جنبش‌های آزادی‌بخش معاصر، مانند جنبش/خیزش  زن، زندگی، آزادی در ایران می‌پردازد. این نیاز به رویکردهای جدید برای رهایی را برجسته می کند که به پارادوکس ها و پیچیدگی های شناسایی شده توسط منکه می پردازد.

در نتیجه، نظریه منکه در مورد رهایی، مفاهیم سنتی غربی را به چالش می کشد و درک دقیق تری از فرآیند رهایی را پیشنهاد می کند. این رویکرد با تأکید بر نقش تجارب زیبایی‌شناختی، تناقض‌های سوبژکتیویته و نیاز به تأمل مستمر، دیدگاه‌های جدیدی در مورد چگونگی پیگیری تغییرات اجتماعی و سیاسی معنادار ارائه می‌کند.

این بحث بر اهمیت بررسی انتقادی تلاش‌های رهایی‌بخش گذشته و در عین حال باز ماندن برای احتمالات جدیدی که از لحظات جذابیت و کنش جمعی پدیدار می‌شوند، تأکید می‌کند.

ویدیو زیر برای علاقمندان به این بحث توصیه میشود