محمد حسینی سهی
بررسی نقش مهندسان مسلمان در تاسیس جمهوری اسلامی
ریحانه غلامی
بازاندیشی فعالیت دانشجویی ایرانی در دهه ۱۳۶۰: فراتر از روایت های دولت محور
چکیده‌ها
محمد حسینی سهی
بررسی نقش مهندسان مسلمان در تاسیس جمهوری اسلامی
جمهوری اسلامی ترکیبی از الهیات سیاسی ای است که از مدرنیته، تنها عقلانیت ابزاری را گزینش می کند. دستگاه نظریِ اسلامی خود را کامل می بیند و در مواجهه با جهان جدید، تنها کمبود خود را، تکنیک، به ویژه جنگ افزارهای پیشرفته و بمبِ اتم می بیند. حاملان تکنیک، مهندسان اند؛ که اگر مسلمان باشند، می توانند تکنیک را به خدمت نظام اسلامی در بیاورند و امپراطوری شیعی اسلامی را از نو پایه گذاری کنند. در نتیجه، پاسداران انقلاب اسلامی، تنها شامل روحانیون شیعه و بازاری- های مذهبی نمی شود، بلکه مهندسان جوانِ مسلمانِ تربیت شده در انجمن های اسلامی دانشگاه ها و حسینیه ارشاد در دهه چهل شمسی؛ و سرخورده از مجاهدین خلق بعد از تغییر ایدئولوژی در دهه پنجاه شمسی؛ از مهم ترین پاسداران نظام جمهوری اسلامی هستند. در این تحقیق مبانی نظری و گام های عملی تشکل یابی مهندسان مسلمانِ اداره کننده جمهوری اسلامی، در دوره سلطنت محمدرضا شاه پهلوی ۱۳۵۷-۱۳۲۰ مورد بررسی قرار می گیرد. دستگاه فکری این مهندسان مسلمان، مبانی نظری خود را از ترکیبی از سه عامل زیر می گیرد:
۱- نگاه سنتی شیعه به مساله حکومت: نماینده این نگاه روح الله خمینی در کتاب کشف الاسرار در دهه بیست و بعدتر در درسگفتارهای ولایت فقیه در نجف در سال 1348 است.
۲- نگاه جهان سوم-گرای گروهی از روشنفکران : نماینده این نگاه جلال آل احمد با کتاب غربزدگی در سال ۱۳۴۱ است.
۳- نگاه ایدئولوژیک به مبانی نظری شیعه: نماینده این نگاه علی شریعتی است که با خوانش ایدئولوژیکی از تاریخ شیعه، در تلاش برای ارائه گفتمان بازگشت به خویشتن خویش در دهه چهل و پنجاه شمسی بود.
تلاش های عملی تشکیلاتی آن ها را باید در موارد زیر مورد بررسی قرار داد:
۱- تشکیل انجمن های اسلامی در دانشگاه ها از سال های اولیه دهه بیست شمسی توسط مهندس مهدی بازرگان و دکتر یدالله سحابی.
۲- تشکیل نهضت آزادی ایران در سال ۱۳۴۰ توسط بازرگان و سحابی و طالقانی: تشکلی که فعالیت سیاسی را با باورهای اسلامی اعضای خود در تناقض نمی دید.
۳- تشکیل سازمان مجاهدین خلق ایران در سال ۱۳۴۴ توسط برخی از جوانانِ مسلمانِ عضو نهضت آزادی، برای براندازی رژیم سلطنتی از طریق فعالیت زیرزمینی چریکی. با تغییر ایدئولوژی بخشی از سازمان مجاهدین از اسلام به مارکسیسم در سال ۱۳۵۴ بسیاری از دانشجویان مسلمانِ رشته های مهندسی که جزو سمپات ها و هواداران سازمان محسوب می شدند، از آن سرخورده؛ و به قرائت سنتی اسلامیِ خمینی با ترکیبی از آموزه های شریعتی بازگشتند. از جمله این موارد می توان به بنیانگذاران سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی و سپس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اشاره کرد، که بعدتر از گردانندگان اصلی جمهوری اسلامی گردیدند.
ریحانه غلامی
بازاندیشی فعالیت دانشجویی ایرانی در دهه ۱۳۶۰: فراتر از روایت های دولت محور
پس از انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ دانشگاه‌های ایران با شروع «انقلاب فرهنگی» در سال ۱۹۸۰ دستخوش تحولات مهمی شدند. این دوره سرکوب گسترده‌ای را رقم زد که طی آن دانشگاه‌ها بیش از دو سال تعطیل شدند. پس از بازگشایی آنها در سال ۱۹۸۲، دولت اسلامگرا کنترل دانشجویان مخالف را به دست گرفت که منجر به اخراج بسیاری از آنها و ایجاد سازمانهای دولتی برای سرکوب فعالیتهای دانشجویی شد. ادبیات موجود عمدتاً این دوران را در چارچوب روایت سرکوب و کنترل دولتی قرار داده است. این تحقیق روایت غالب را با طرح واقعیت مقاومت دانشجویی در دهه ۱۹۸۰ به چالش می کشد. این مطالعه با تکیه بر مصاحبه‌های عمیق و گسترده، اشکال متنوع مقاومت روزمره دانشجویان ایرانی را نشان می‌دهد. برخلاف تصویر منفعلانه در ادبیات موجود، این روایت‌ها عاملیت فعال دانشجویانی را که در حال حرکت و مقاومت در برابر رژیم استبدادی اسلامگرا هستند، برجسته می‌کند. این تحقیق اعتبار ادبیات دولت محور در مورد فعالیت دانشجویی ایرانی را به چالش می کشد و تاب آوری و عاملیت دانشجویان را در میان شرایط سرکوبگرانه روشن می کند. یافته‌های این تحقیق مفهوم موفقیت کامل رژیم اسلام‌گرای تئوکراتیک را در سرکوب فعالیتهای دانشجویی در دهه ۱۹۸۰ تضعیف می‌کند. در عوض، بر ماهیت چند وجهی مقاومت دانشجویان تأکید می کند و تعهد مداوم آنها را در به چالش کشیدن حکومت استبدادی در دانشگاه ها در طول دهه ۱۹۸۰ نشان می دهد.