سخنران: تورج اتابکی
گرداننده: امانوئل شکریان
تورج اتابکی، در این پنل در گفتگو با امانوئل شکریان به پژوهش خود در زمینه سرنوشت کمونیست‌های ایرانی در دوران استالین در شوروی پرداخته و تلاش خود را برای کشف ابعاد ناگفته این تاریخ تراژیک را توضیح داد. این پژوهش در کتابی به همین نام، فتادگان در گردباد، توسط نشر باران به انتشار رسیده و در این لینک قابل تهیه است.
مسیر پژوهشی تورج اتابکی
اتابکی با معرفی موضوع کتاب جدید خود که به سرنوشت کمونیست‌های ایرانی در دوران استالین می‌پردازد، به چالش‌ها و سختی‌هایی که در مسیر پژوهش با آن‌ها مواجه شده است اشاره می‌کند. او بیان می‌کند که این موضوع از دوران جوانی‌اش توجه او را جلب کرده بود و از همان ابتدا در نشریات و نوشته‌های چپ‌گرا به آن علاقه پیدا کرد.
با گذشت زمان و به عنوان پژوهشگر حرفه‌ای، او تصمیم گرفت که به منابع اصلی مراجعه کند و از نزدیک با بازماندگان این سرکوب‌ها گفتگو کند. این مسیر با دشواری‌های بسیاری همراه بوده است؛ چرا که دسترسی به آرشیوها و منابع در شوروی سابق اغلب محدود و پیچیده بود. تلاش‌های او در نهایت به روشن شدن گوشه‌هایی از سرنوشت تراژیک افرادی انجامید که قربانی سیاست‌های استالینی شدند.
سرنوشت کمونیست‌های ایرانی در اتحاد جماهیر شوروی
اتابکی توضیح می‌دهد که در جریان پاکسازی‌های استالینی، تعداد زیادی از کمونیست‌های ایرانی دستگیر، محاکمه و اعدام شدند. او با دقت به روش‌هایی که مقامات شوروی برای حذف این افراد به کار گرفتند، از جمله اعترافات اجباری و محاکمات نمایشی، می‌پردازد. اتابکی همچنین به تلاش‌های اخیر برای یادبود و گرامیداشت قربانیان اشاره می‌کند؛ از جمله برپایی یادبودی در مسکو که یادآور تراژدی بزرگی است که نه تنها بر قربانیان بلکه بر کل جنبش کمونیستی ایران تأثیر گذاشت.
تفرقه در درون جنبش کمونیستی ایران
سخنران تاکید می‌کند که جنبش کمونیستی ایران یکپارچه نبوده و دارای تقسیمات و اختلافات داخلی بود. او توضیح می‌دهد که جناح استالینی و غیر استالینی در میان کمونیست‌های ایرانی وجود داشت و جناح استالینی در آن زمان دست بالا را داشت. اتابکی اشاره می‌کند که این اختلافات و تنش‌ها موجب تضعیف کلی جنبش کمونیستی در ایران شد و روابط میان گروه‌های مختلف را پیچیده‌تر کرد. او همچنین به نقش کمینترن (انترناسیونال کمونیستی) و سیاست‌های خارجی شوروی در شکل‌گیری این تحولات داخلی اشاره می‌کند.
رابطه پیچیده میان شوروی و ایران
اتابکی به روابط پیچیده میان اتحاد جماهیر شوروی و ایران در این دوره تاریخی می‌پردازد. او توضیح می‌دهد که دو رویکرد متفاوت در میان حکومت شوروی وجود داشت؛ یکی سیاست کمینترن که هدف آن ترویج انقلاب جهانی کمونیستی بود و دیگری سیاست وزارت خارجه شوروی که به دنبال حفظ روابط خوب با حکومت ایران بود. این دوگانگی در سیاست‌ها منجر به تنش‌ها و تعارضاتی شد که بر سرنوشت کمونیست‌های ایرانی نیز تأثیر گذاشت.
پیشنهادهای عملیاتی برای گرامیداشت و پژوهش بیشتر
اتابکی پیشنهادهایی برای یادآوری و گرامیداشت قربانیان این سرکوب‌ها و نیز ترویج شناخت بیشتر از این بخش مهم و ناگفته تاریخ ارائه می‌دهد. برخی از این پیشنهادات عبارتند از:
- ایجاد یادبود یا بنای یادبودی برای قربانیان
تأسیس یادبودی برای گرامیداشت کمونیست‌های ایرانی که در دوران استالین تحت سرکوب و اعدام قرار گرفتند، می‌تواند گامی مؤثر در زنده نگه داشتن یاد و خاطره این افراد و آگاهی‌بخشی به نسل‌های آینده باشد. - تحقیقات بیشتر در زمینه منابع اولیه و روایت‌های شخصی
ادامه پژوهش‌ها و جمع‌آوری منابع اولیه و روایت‌های دست‌اول از تجربه‌های کمونیست‌های ایرانی در اتحاد جماهیر شوروی می‌تواند به درک عمیق‌تر و دقیق‌تر این بخش از تاریخ کمک کند. - همکاری با مؤسسات دانشگاهی و پژوهشی
برقراری همکاری با دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی برای ترویج شناخت و فهم این فصل فراموش‌شده از تاریخ ایران و شوروی از دیگر پیشنهادات اتابکی است. این همکاری می‌تواند باعث گسترش منابع و تقویت پایه‌های علمی این مطالعات شود. - تعامل با جامعه ایرانیان دیاسپورا و سازمان‌های اجتماعی
برقراری ارتباط با جامعه دیاسپورا و سازمان‌های اجتماعی ایرانیان برای افزایش آگاهی عمومی از سرنوشت کمونیست‌های ایرانی و تأثیر سرکوب‌های استالینی بر جنبش کمونیستی ایران نیز از جمله توصیه‌های سخنران است. - ترویج این روایت تاریخی در کتب درسی و گفتمان عمومی
اتابکی بر اهمیت گنجاندن این روایت تاریخی در کتب درسی و گفتمان عمومی، هم در ایران و هم در سطح بین‌المللی تأکید می‌کند. این اقدام می‌تواند تضمین کند که داستان کمونیست‌های ایرانی و تأثیرات پاکسازی‌های استالینی برای نسل‌های آینده محفوظ بماند و از یاد نرود.
گفتار اتابکی نه تنها به بررسی سرنوشت این قربانیان در چارچوب یک تاریخ فراموش‌شده پرداخت، بلکه بر اهمیت یادآوری و گرامیداشت این افراد در ساختن آینده‌ای آگاهانه‌تر تأکید کرد.