ماکسیمیلیانو واسالی
بت پرستی، زشتی و فقر: تصورات و تعصبات اروپاییان نسبت به زرتشتیان ایرانی در اوایل قرن نوزدهم
شهرام ارشدنژاد
ردپای مفهوم حقوق طبیعی در بافت هندو-ایرانی، درک استبداد ایرانی
گرداننده: تورج اتابکی
در این پانل با عنوان “دین زرتشت در تاریخ ایران: ادراکات، سیاست و تأثیر مذهبی”، دو سخنران به بررسی نقش و تأثیرات آیین زرتشتی در ایران پرداخته‌اند. در ادامه، خلاصه‌ای از مباحث مطرح‌شده توسط هر دو سخنران ارائه می‌شود.
سخنران اول: ماسیمیلیانو واسالی
عنوان سخنرانی: بت‌پرستی، زشتی و فقر: تصورات و پیش‌داوری‌های اروپاییان نسبت به زرتشتیان ایرانی در اوایل قرن نوزدهم
ماسیمیلیانو واسالی در این سخنرانی به بررسی تصورات و پیش‌داوری‌های اروپاییان، به ویژه بریتانیایی‌ها، درباره زرتشتیان ایرانی در اوایل قرن نوزدهم می‌پردازد. او توضیح می‌دهد که با به قدرت رسیدن سلسله قاجار، اقلیت مذهبی زرتشتی در ایران تحت فشارهای فراوانی از جمله آزار و اذیت مذهبی و افزایش جزیه قرار گرفت. در این دوره که زرتشتیان با پارسیان هند ارتباط خود را از دست داده بودند، شرح‌های مسافران اروپایی به‌عنوان یکی از مهمترین منابع اطلاعاتی برای درک وضعیت زرتشتیان عمل می‌کرد. این مسافران، هرچند گاه با پیش‌داوری‌ها و نگرش‌های غلط همراه بودند، تصاویری از جامعه زرتشتیان ارائه دادند.
بسیاری از این مسافران اروپایی، زرتشتیان را به‌دلیل ترک یکتاپرستی به‌عنوان بت‌پرست می‌دانستند و وضعیت بد اقتصادی و اجتماعی آنها را نتیجه مستقیم انتخاب‌های اشتباه مذهبی‌شان می‌پنداشتند. برخی از این اروپاییان حتی ظاهر فیزیکی زرتشتیان را زشت و ناپسند توصیف کرده و آن را نشانه‌ای از زندگی اشتباه آنها می‌دانستند. اما در مقابل، برخی دیگر از مسافران اروپایی، همانند سِر ویلیام اوزلی، تلاش کردند تا از این پیش‌داوری‌ها فراتر رفته و واقعیت‌های دیگری درباره شرایط اقتصادی و اجتماعی زرتشتیان بیان کنند. اوزلی در سفرنامه خود به‌طور مفصل به نقد این تصورات پرداخته و تلاش کرد تا اثبات کند که زرتشتیان بت‌پرست نیستند و ظاهر فیزیکی آنها با اتهاماتی که به آنها نسبت داده می‌شود، تناسب ندارد.
واسالی همچنین به اهمیت مطالعه این پیش‌داوری‌ها برای درک روابط فرهنگی و اجتماعی بین اروپاییان و اقلیت‌های مذهبی در ایران اشاره می‌کند. گزارش‌های این مسافران اروپایی نه‌تنها در زمان خود تأثیر زیادی داشتند، بلکه به‌عنوان منابع اصلی برای محققان و مسافران آینده نیز مورد استفاده قرار گرفتند.
سخنران دوم: شهرام ارشدنژاد
عنوان سخنرانی: ردپای مفهوم قانون طبیعی در زمینه هندو-ایرانی و درک استبداد در ایران
شهرام ارشدنژاد در این سخنرانی به بررسی نقش خدایان هندو-ایرانی، به‌ویژه ورونا و میترا، در شکل‌دهی به جامعه سیاسی در دوران پیشاتاریخی می‌پردازد. این خدایان به‌عنوان نگهبانان حق و پیمان، نقش‌های کلیدی در ایجاد حس جامعه سیاسی در دوران باستان ایفا کردند. او توضیح می‌دهد که در طول زمان، با ظهور زرتشت، اهورامزدا به‌عنوان خدای یکتای زرتشتی معرفی شد و تمامی خدایان پیشین به زیر چتر او قرار گرفتند. زرتشتی‌گری با اعتقاد به اهورامزدا، خالق جهان و قوانین نیکو، مشروعیت حاکمان را به این خداوند متصل می‌داند.
ارشدنژاد بر این باور است که در این نظام فکری، پادشاه نماینده خدا بر روی زمین است و مشروعیت حکومت او از اهورامزدا نشأت می‌گیرد. به همین دلیل، استبداد به‌عنوان انحراف از نظم سیاسی ایده‌آل، مانند دیدگاه‌های غربی به‌ویژه آرای ارسطو، در این چارچوب معنایی ندارد. در عوض، استبداد در ایران به‌عنوان نمایندگی از سوی خدا در نظر گرفته می‌شود و پادشاه، با دریافت برکت الهی که در متون ایرانی به آن “خورنَه” (فارسی باستان) یا “فره ایزدی” (فارسی میانه) می‌گویند، صاحب مشروعیت الهی برای حکمرانی می‌شود.
این نظام فکری زرتشتی که در قرن چهارم میلادی به‌عنوان دین رسمی دولت در ایران تثبیت شد، باعث شد تا هر نوع حکومتی غیر از استبداد سلطنتی در ایران ناممکن شود. در این سخنرانی، ارشدنژاد به مقایسه این دیدگاه با نظریات یونانی درباره قانون و استبداد می‌پردازد و تفاوت‌های عمیق بین آنها را نشان می‌دهد. او تلاش می‌کند تا نشان دهد که چگونه مفهوم قانون طبیعی در ایران باستان، نه‌تنها بر حیات زمینی، بلکه بر زندگی پس از مرگ نیز تأثیرگذار بوده است.
به‌طور کلی، این سخنرانی‌ها به بررسی تأثیرات آیین زرتشتی در تاریخ ایران، تصورات اروپاییان از این مذهب و نیز مفهوم استبداد در بستر فرهنگی ایران می‌پردازد.