همان‌گونه که از عنوان کتاب برمی‌آید، این نوشته به دلایل فروپاشی شوروی می‌پردازد. شک نیست که شوروی دست‌آوردهایی نیز داشته است. اما هدف این کتاب بررسی دست‌آوردهای شوروی و یا مقایسه میان خوبی‌ها و بدی‌های سوسیالیسم نیست. همچنین لازم به توضیح است که نگارنده، این کتاب را نه تنها برای بررسی عوامل مرتبط با فروپاشی شوروی و بلوک شرق، بلکه نقدی بر اندیشه، ایدئولوژی و تصورات عدالت‌خواهانه خود در گذشته که حامی سوسیالیسم موجود بود، نوشته است. درست است که صدها میلیون نفر در پندار برقراری عدالت اجتماعی، مدافع انقلاب و سوسیالیسم بودند اما نمی‌توان خطاهای ریز و درشت آن‌ها را که به هدردادن توان خود و دیگران انجامید زیر پوشش خیرخواهی وعدالت‌طلبی توجیه کرد. به قول سنت برنارد، (کشیش اصلاح‌طلب سده ۱۲ میلادی) «راه جهنم نیز با نیت خیر سنگ‌فرش شده است«. استالین، شخصیتی به‌تمامی مستبد، نیز می‌خواست با سرکوب و زندان و تبعید و اعدام، مردم را خوشبخت و جامعه را به بهشت خیالی بدل کند. سزاوار است که نسل جوان از این تجربه‌های پرهزینه بیاموزد و همانند نسل‌های قبل، قربانی خطاهای خود نشود.
—
برای بررسی راه طی شده، این کتاب در ۹ فصل تنظیم شده است. اگرچه برای بررسی کامل راهِ طی شده باید کتاب‌ها نوشت، و نوشته اند. فصل نخستِ کتاب درباره دلیل‌های بلافصل فروپاشی شوروی است. فصل دوم، به بررسی نگرش و تعهد ایدئولوژیک، اشتباهات نظری مارکس و مارکسیست‌ها درباره‌ی روند رشد سرمایه‌داری و اختلاف نظرهای مرتبط با مشکلات ساخت سوسیالیسم اختصاص یافته است. فصل سوم بر خطاهای ولادیمیر ایلیچ لنین (۱۸۷۱-۱۹۲۴) و بلشویک‌ها در ارتباط با مسایل مربوط به انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ متمرکز شده است. در فصل چهارم نگاه مارکسیستی درباره نقش و تأثیر شخصیت در تحولات تاریخی جامعه – برای نمونه در روند فروپاشی شوروی – به بحث گذارده شده است. فصل پنجم عمدتاً به مسائل شوروی بعد از لنین، چگونگی به قدرت رسیدن ژوزف استالین؛
همچنین وقایع مهم دوره استالین در حوزه‌ی سیاست داخلی و خارجی، اختصاص دارد. فصل ششم تحولات داخلی و خارجی شورویِ بعد از استالین را بررسی می‌کند . فصل هفتم به زمینه‌ها و بستر ظهور پدیده‌ی «پوتینیسم» و تأثیر حضور پوتین در تثبیت دوباره‌ی سلسله مراتب قدرت و تمرکز ساختارهای دولتی روسیه‌ی کنونی می‌پردازد. و اما بررسی وضعیت ادبیات و هنر در اتحاد شوروی، موضوع مرکزی فصل هشتم است. فصل نهم بر مسائل و مشکلات زیست‌محیطی و رابطه‌ی سوسیالیسم و طبیعت، تمرکز دارد. در این فصل نظرات انگلس، مارکس، بوخارین، و دیگران درباره‌ی حفاظت از محیط زیست و طبیعت نیز مطرح می‌شود.
کاظم علمداری
