چکیده
عاملیت چیست وعامل اجتماعی چه کسی است؟ آیا می‌توان برای مشارکت در جنبش‌های اجتماعی مرز سنی معین کرد؟ آیا خیزش‌های انقلابی برآمده از نوع خاصی از سوژه‌گی و عاملیت اجتماعی-سیاسی است که نوجوانان به دلیل معیار سنی فاقد آن هستند؟ پیامدهای چنین پیش فرضی چیست و چگونه نگاه ما و روایت غالب از تاریخ جنبش‌های اجتماعی-انقلابی در ایران معاصر را تحت تاثیر قرار می‌دهد؟ این مقاله که به صورت گفتگو بین دو محقق حوزه آموزش-تاریخ و پدیده‌شناسی عاملیت و مقاومت ارائه می‌شود – سعی دارد به این سوالات پاسخ داده و جنبه‌های گوناگون آن و پیچیدگی‌های (روش) شناختی عاملیت نوجوانان و مشارکت آنها در خیزش‌های انقلابی-اجتماعی را مورد نقد و بررسی قرار دهد. مرکز توجه این گفتگو انقلاب ۵۷ و مشارکت دانش‌آموزان در اعتراضات پیش از سرنگونی نظام شاهنشاهی و پس از برپایی نظام اسلامی است. از نظر نویسندگان این مقاله توجه به این گذشته نانوشته از اهمیت ویژه ای برخوردار است زیرا که پیشینه تاریخی مشارکت نوجوانان در روندهای اجتماعی در ایران را به رسمیت شناخته و فضای شناختی لازم را برای درک عاملیت نسل زد (دهه هشتادی‌ها) در جنبش زن، زندگی، آزادی به عنوان واقعیتی تاریخمند و برخواسته از تجربه ای جمعی – و نه لحظه ای و خاص – فراهم می‌سازد. ياسمین الخنسا محقق حوزه جامعه‌شناسی آموزش تاریخ به بررسی علت آنچه او غفلت غالب۱و نوعی فراموشی گزینشی۲ می‌پردازد که از دید وی روایت‌های اصلی انقلاب ۵۷ را از عاملیت نوجوانان-دانش‌آموزان تهی کرده است: آنها را به مثابه فاعلان حاشیه ای و یا قربانیان خشونت حکومتی نادیده گرفته (توسط مخالفین جمهوری اسلامی) و یا به عنوان عنصر ایدولوژی رسمی از آنها استفاده ابزاری (توسط ایدئولوگ‌های حکومت) کرده است. دغدغه اصلی محقق پاسخ به چرایی این نادیده‌انگاری و کارکردهای استفاده ابزاری از آنها در خاطره‌سازی۳جمعی است. در تحلیل این روند شکوفه سخی محقق حوزه پدیده‌شناسی֥ تمامیت خواهی، فاعلیت و عاملیت انسانی و مقاومت، با تاکید بر ضرورت آگاهی به حضور اولیه فاعلیت انسانی در شکل گیری سوبژه سیاسی و انقلابی به زیربنای روش شناختی و معرفتی آن می‌پردازد و با مرور تجربه خود در جایگاه دانش‌آموزی فعال در انقلاب ۵۷ کور-بینی۴ در تعاریف موجود از عاملیت نوجوانان در جنبش‌های اجتماعی را به چالش می‌کشد و بر درک مشارکت آنها بر مبنای تجربه زیسته و پیشینه تاریخی تاکید می‌کند.۵
1 Dominant Negligence
2 Selective Amnesia
3 Memory Making
4 Blind Spot
۵ این گفتگو بخشی از یک مطالعه درحال انجام در زمینه نقش و تاریخ آموزش در ایران معاصر است و در اولین قدم سعی دارد با به رسمیت شناختن نوجوانان به عنوان سوژه تاریخی عاملیت آنها را در خیزش‌های اجتماعی – انقلابی تعریف کرده و مورد بررسی انتقادی قرار دهد. آنچه می‌خوانید نسخه ترجمه شده یک مقاله -گفتگو است که در کتابی به چاپ خواهد رسید.