پس از پرداختن به مختصری در سابقه تاریخی تقویم خورشیدی، این پژوهش می‌کوشد به دو پرسش بهم پیوسته پاسخ گوید: نخست آن که شرایطی که منجر به رسمیت یافتن این تقویم خورشیدی در ابتدای قرن بیستم شد چیست؟ و دوم آن که علیرغم همه چالش‌ها و ستیزه‌ها در دهه‌های اخیر آیا می‌توان گاهشماری خورشیدی را نشانه بارزی دانست از آنچه که هویت ملی ایران شناخته می‌شود؟

با وجود رشد چشمگیر کمی، آموزش عالی در دستیابی به استقلال و تامین آزادی آکادمیک ناکام مانده است. این نوشته بر آن است به چند و چون و چرایی این شکست تاریخی و و نقش حکومت‌ها در نقض استقلال و آزادی آکادمیک دانشگاه بپردازد

پدیده دختران خیابان انقلاب وچهارشنبه‌های سفید در اواخر دهه نود وجنبش من هم، درآخرین سال قرن درایران، نشان از مرحله جدیدی در جنبش زنان بود. مقاله حاضر به تواترو تقاطع این دوجنبش در بزنگاه‌های تاریخ جنبش زنان پرداخته و با اشارات علت و معلولی نشان می‌دهد که جنبش حقوقی زنان درقرن جدید شاهد چرخش گفتمانی و میدانی به سوی جنبش آزادی است.

نظریه نفرین نفت بر این نکته تاکید دارد خساراتی که نفت بر ملت‌های دارنده‌ی آن‌ها تحمیل کرده بیش از سود و منفعتشان بوده است. در این مقاله تلاش شده که به این نظریه در قالب بررسی سه موضوع: روند برنامه‌ریزی و سازمان برنامه، رویدادهای سیاسی دوران‌های مورد نظر، تئوری‌های نفرین نفت و تاریخچه درآمدهای نفتی پاسخ دهد.

این مقاله تلاشی در جهت بررسی نقش نهادهای جامعه‌ی مدنی نظیر سازمان‌های مدنی، صنفی و اتحادیه‌ها در شکل‌گیری جنبش‌های اجتماعی در ۲۰ سال اخیر ایران است. تلاش شده است تا با ارتباط دو مفهوم روشنفکر واسط و جامعه‌ی مدنی، به فهم بهتر نقش جامعه‌ی مدنی و نهادهای آن مانند اتحادیه‌ها، صنف‌ها و سازمان‌های غیردولتی در جنبش‌های اجتماعی ایران پرداخته شود.

موضوع این نوشته بررسی تحولات نهاد روحانیت در قرن 14 شمسی است.در این نوشته از آنجا که پرداختن به همه گرایش‌ها ناممکن بود به ارائه نظریات دو مجتهد بیرون از حکومت، مهدی حائری یزدی و سید کمال حیدری، بسنده کرده‌ایم که با قرائت خاص خود مدافع دخالت مردم در حکومت و وکالت آنان در عصر غیبت هستند.

یکی از تحولات مقارن با چرخش قرن در ایران که گفتمان انقلابی و فرهنگ سیاسی جامعه را تحت تاثیر قرار داده، گذار از شیوه‌های قهرآمیز به شیوه‌های مسالمت‌آمیز است که نشانه‌های آن به وضوح در تفکر و رفتار نسل‌های پس از انقلاب دیده می‌شود. این گرایش به خشونت‌پرهیزی حاکی از رئالیسم سیاسی نوینی است که نگاه آن به تغییر، بر خلاف عصر انقلاب اسلامی،  نه هویت‌گرا و نه ایدئولوژیک، بل مطالبه محور است. قرینه تاریخی این گفتمان ایده عدالتخانه است که در انقلاب مشروطیت تجسم یافت، ایده‌ای که برای گروه‌های مختلف مردم متناسب با جایگاه و ذهنیت‌شان مفهومی متفاوت و در عین حال انسجام بخش داشت. ایران در آستانه قرن حاضر آبستن چنین تحولی است. اما اینکه چگونه این تحول با تکیه بر اصل عدم خشونت تحقق می‌یابد موضوعی است که با الهام از نظرات ماهاندس گاندی و جودیت باتلر، فیلسوف آمریکایی، مورد بحث قرار می‌گیرد. در این راستا از دو منظر استراتژیک و فلسفی به جنبش عدم خشونت نظر می‌افکنیم که هم تغییرات سیاسی و هم انتگراسیون گروه‌های به حاشیه رانده شده و تحت تبعیض را در مقوله ملت موجب می‌شوند. چنین رویکردی جنبشی را نوید می‌دهد که در ماهیت سکولار و در عمل رادیکال است.

هدف این مقاله مطالعه سیاست «نگاه به شرق» جمهوری اسلامی در بستر شکل‌گیری نظم نوین جهانی حول دو محور لیبرال دموکراسی و دیکتاتوری درجهان، تلاش برای بازیابی موقعیت اَبَرقدرتی روسیه، و طرح پروژه اقتصادی «جاده ابریشم نوین» چین است.

تا چه حد ایرانیان اصل بنیادی رژیم اسلامی را نفی و از سیاست سکولار پیروی می‌کنند؟ این مقاله تخمین می‌زند که در آستانه شروع جنبش انقلابی کنونی، ۷۰ درصد از مردم خواهان جدایی دین از سیاست و ۳۰ درصد مخالف آن، ولی فقط ۹ درصد مدافع جدی نظام بوده‌اند. این ارقام مبتنی بر تجزیه و تحلیل جامعی است از سه نظرسنجی در سطح کشور در سال‌های (۲۰۰۰) ۱۳۷۸، (۲۰۰۵)  ۱۳۸۳، و (۲۰۲۰) ۱۳۸۹ در ایران و‌ بیش از بیست نظر سنجی تطبیقی و دراز مدت در خاورمیانه در دو دهه اخیر.

در بهار و تابستان ۲۰۲۲، در بحبوحه بحران‌های کمرشکن و تحریم‌ها، جمهوری اسلامی «طرح جوانی جمعیت» را با «دو فوریت» از طریق مجلس و شورای نگهبان دنبال کرد و علی‌رغم مکانیسم‌های بحث‌برانگیزش و مخالفت‌های گسترده مردم، آن را برای اجرای سریع آماده کرد. این مقاله استدلال می‌کند که جمهوری اسلامی کمتر نگران خاکستری شدن جمعیت ایران در آینده است و بیشتر نگران بازسازی پایگاه سیاسی در حال فرسایش خود است.

در حالی که انقلاب اسلامی وضعیت زنان را از چهار دهه پیش دگرگون کرد، امروز زنان ایرانی با خواستی مصمم و آرام برای استقلال جنسی و بدنی در حال انقلاب هستند.

همه‌گیری ویروس کرونا تأثیر پس‌برنده بر دستآوردهای اقتصادی زنان در سراسر جهان داشته است. در ایران نیز، همه‌گیری و تعطیلی‌ها، نرخ مشارکت اقتصادی پایین زنان را تا حدود ۲۰ درصد کاهش داده است. این مقاله با استفاده از داده‌های اداره آمار ایران، نتایج بازار کار ایران قبل از کووید/پایان سال ۲۰۱۹ را با پایان سال ۲۰۲۰ مقایسه می‌کند.

آنچه که از ایران در رسانه‌های جهانی به تصویر کشیده می‌شود، تصویری از یک رژیم استبدادی در حال گسترش است که مصمم است بر پایه‌های ایدئولوژیک خود پایبند باشد. با این حال در لایه‌های زیرین، تغییرات عمیقی در جامعه ایران در حال رخ دادن است، بخصوص در نهاد ازدواج و تحول جنسیتی که جذبه ایدئولوژیک رژیم را به شدت تضعیف کرده است.

علیرضا مناف‌زاده طی سخنرانی خود در مراسم تدفین جمشید بهنام، جامعه شناس برجسته و پیش‌کسوت ایرانی، دربارۀ ارزش علمی و فعلیت تألیفات بهنام و مضامین برخی از کارهای تحقیقی او درنگ کرد.

یکی از جلوه‌ها و نیز بسترها و پیش‌برنده‌های تجدد آموزش است. سده ۱۴ در ایران سده دگرگونی این نهاد است. در این باره محمدرضا نیکفر با سعید پیوندی، استاد جامعه‌شناسی در فرانسه گفت‌وگو کرده‌ است.

در این مقاله، تحلیل گفتمانی انتقادی گفتمان‌های کوییر حوزه‌ی ایرانی در سه دهه‌ی گذشته مورد بحث است. دو «گفتمان جریان غالب» و «گفتمان دگراندیش» از دیدگاه‌های تاریخی، هستی‌شناختی، معرفت‌شناختی و اجرایی مورد مطالعه قرار‌ گرفته‌اند.

این مقاله سرگذشتی‌ست از دلمشغولی احمد اشرف با هویت ایرانی که با پایبندی وی به «ناسیونالیسم رمانتیک افراطی هخامنشی» آغاز می‌شود. آنگاه با رشد فکری با چرخشی پا به دیدار دوم می‌گذارد. چرخش دوم پس از سال‌ها کندوکاو مداوم در متون تاریخی ایران و با نقد روایت ناسیونالیستی، پا به دیدار سوم می‌گذارد که دوران ابداع نظریه تاریخی‌نگر از هویت ایرانی است.

ابتدا نگاهی به «مکتوباتِ» آخوند‌زاده انداخته و خیالِ «ما»یِ ایرانی را تا انقلابِ ۱۳۵۷ دنبال می‌کنیم. اما با استمرار خشونت این رویا به کابوس استحاله می‌یابد. با خوانشِ ژیژک از «رخدادِ ایرانی» می‌بینیم که توانشِ رهایی‌بخشِ اسلام را نمی‌توان به‌واسطهٔ خشونت‌اش نادیده گرفت.

مقاله‌ای از فرهاد خسروخاور و سعید پیوندی، منتشر شده در یازدهمین شماره ژورنال آزادی اندیشه. بهار ۱۴۰۱. هدف این مقاله مطالعه نقش روشنفکران در اصلی‌ترین جنبش‌های اجتماعی و اعتراضی مردم در قرن چهاردهم خورشیدی است.

مقاله منتشر شده در ژورنال آزادی اندیشه - انتشارات علمی پژوهشی ایران آکادمیا

مقاله منتشر شده در ژورنال آزادی اندیشه - انتشارات علمی پژوهشی ایران آکادمیا

مقاله منتشر شده در ژورنال آزادی اندیشه - انتشارات علمی پژوهشی ایران آکادمیا

مقاله منتشر شده در ژورنال آزادی اندیشه - انتشارات علمی پژوهشی ایران آکادمیا

مقاله منتشر شده در ژورنال آزادی اندیشه - انتشارات علمی پژوهشی ایران آکادمیا

مقاله منتشر شده در ژورنال آزادی اندیشه - انتشارات علمی پژوهشی ایران آکادمیا

مقاله منتشر شده در ژورنال آزادی اندیشه - انتشارات علمی پژوهشی ایران آکادمیا

مقاله منتشر شده در ژورنال آزادی اندیشه - انتشارات علمی پژوهشی ایران آکادمیا

مقاله منتشر شده در ژورنال آزادی اندیشه - انتشارات علمی پژوهشی ایران آکادمیا

مقاله منتشر شده در ژورنال آزادی اندیشه - انتشارات علمی پژوهشی ایران آکادمیا