چکیده
هدف این مقاله مطالعه نقش روشنفکران در اصلی‌ترین جنبش‌های اجتماعی و اعتراضی مردم در قرن چهاردهم خورشیدی است. چهار جنبش اجتماعی مهم این قرن برای تحلیل انتخاب شدند: جنبش ملی دوران پس از جنگ دوم جهانی تا سال ۱۳۳۲، جنبش ضد سلطنتی سال‌های ۱۳۵۶ و ۱۳۵۷ که منجر به استقرار جمهوری اسلامی شد، جنبش سبز سال ۱۳۸۸ در مخالفت با نتایج انتخابات ریاست جمهوری، خیزش‌های اعتراضی مردمی سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۸. بررسی سنجشگرانه این چهار جنبش بزرگ قرن حکایت از تحول نقش روشنفکران در حرکت‌های اجتماعی در ایران دارد. اگر در اولین جنبش بزرگ قرن روشنفکران نقش بسیار مهمی در گفتمان‌سازی و مشروعیت بخشیدن به جنبش ایفا کردند، آخرین خیزش‌های اعتراضی بدون مشارکت فکری و عملی روشنفکران پیش رفتند. گونه‌شناسی که در بررسی این چهار جنبش پیشنهاد می‌شود چهره‌ها و سبک‌های گوناگون روشنفکری و تحول آنها را نشان می‌دهد. جنبش‌هایی روشنفکران مرجع و گفتمان‌ساز داشتند و جنبش‌هایی نیز روشنفکران خاص خود را بوجود آوردند. کم رنگ شدن تدریجی نقش روشنفکران در جنبش‌های اجتماعی بخش پایانی قرن را شاید بتوان نشانه بحرانی دانست که شکلی از روشنفکری در ایران از سر می گذراند.
ارجاع به این مقاله:
خسروخاور فرهاد, و پیوندی سعید. 2022. «روشنفکران و جنبش‌های اجتماعی در ایران قرن چهاردهم: روایت یک قرن فراز و فرود». ژورنال آزادی اندیشه, ش 11 (آوریل):1-24. https://doi.org/10.53895/VWAH6437.